We hebben het gevoel dat informatie van alle kanten op ons af komt: het is veel, het is snel en vol tegenstrijdigheden. Vaak is het onduidelijk waar de feiten ophouden en de meningen beginnen. 

Neem de coronacrisis. Dag na dag worden we overspoeld met informatie en vooral ook desinformatie, met meningen en tegenovergestelde opinies.

Hoe weet je als leek nog wat waar is, als de experts het al oneens zijn, de influencers de volgende dag hun boodschap intrekken om je niet aan de coronaregels te houden, de politici kibbelen over de beste strategie.

De afgelopen maand gaf ik een cursus journalistiek waarin we uitgebreid ingingen op wat nu eigenlijk goede journalistiek is. Mijn stelling was dat de kern van elke journalistieke activiteit berust op nieuwsgierigheid. De taak van journalisten is om te willen weten, te achterhalen hoe het zit en hoe het zo is gekomen. In essentie gaat het simpelweg om de wat, waar, wanneer, waarom en hoe.

Maar vaak zijn we vooral geïnteresseerd in de opinies, die meer opwindend, kleurrijk en sexy zijn dan de feiten.

Toch gaat journalistiek in de eerste plaats om die feiten. En uiteindelijk zijn het de feiten die er het meeste toe doen.

Ik heb het altijd een mooi, verheven vak gevonden: journalistiek. Een vak dat omschreven kan worden als een eindeloze zoektocht naar de waarheid.

Twee dagen na het einde van de cursus las ik een stuk van de hoofdredacteur van NRC-Handelsblad, die het volgende schreef over het journalistieke zoeken naar de waarheid: 

“Onze lezers betalen ons, om met de vraag hoe het precies zit op pad te gaan. De oogst is nooit alwetendheid. Waarheidsvinding is het tegenovergestelde van de waarheid in pacht hebben. Er is altijd weer een volgende vraag…”

Na afloop van de cursus journalistiek kwam een van de deelnemers met het idee om een training “media weerbaarheid” te organiseren. Dat was voor mij een nieuw gezichtspunt. Ik had wel van sociale en digitale weerbaarheid gehoord, maar nog nooit van ‘media weerbaarheid’.

Maar ik snapte wel wat ze bedoelde. De media -en dan hebben we het over nieuwsmedia, publieke en commerciële media, talkshows, sociale media platforms als YouTube, Facebook, Twitter enzovoorts-, demedia bestoken ons met zo’n vloedgolf aan informatie dat we soms door de bomen het bos niet meer zien.

Dat betekent dat we moeten snappen hoe de media werken, hoe journalisten te werk gaan.

Hoe weten we zeker dat journalisten wel echt bezig zijn met waarheidsvinding? Of laten ze zich door andere motieven leiden? Welke zijn de bronnen van de journalist? Zijn deze betrouwbaar? Wat is waar, wat een beetje waar en wat is een pure leugen? Het zijn fascinerende, maar ook polariserende vragen. 

Er wordt in bepaalde kringen veel gescholden op de MSM, de Mainstream Media, zeg maar de gevestigde media. Toch blijkt uit onderzoek dat in Nederland het vertrouwen in die MSM en in de vaak bekritiseerde publieke omroep nog opvallend hoog is. Bij ons vertrouwt meer dan de helft van het publiek over het algemeen het nieuws wel, net als in Scandinavië, de Duitssprekende landen en in Vlaanderen. In Zuid-Europa en Groot-Brittannië is er veel minder vertrouwen in de journalistiek, om over de Verenigde Staten maar te zwijgen.  

Toch is het absoluut geen gek idee om ons weerbaar op te stellen ten opzichte van nepnieuws, propaganda, en die brei van meninkjes en opinies die 24/24 over ons heen wordt gestort. De antwoorden van sommige troebele alweters zijn vaak makkelijker te verteren en brengen grotere “zekerheid” dan het hinderlijke doorvragen van de journalisten. 

Maar dat doorvragen is onontbeerlijk om het kaf van het koren te kunnen scheiden, de feiten van de meningen, de waan van de werkelijkheid. Dat te snappen maakt ons media-weerbaar. 

Geschreven voor Oog op de Media, 29 september 2020